AI dateert Dode Zeerollen jaren eerder: 'Het werpt een heel nieuw licht'

Een futuristische analyse van eeuwenoude Dode Zeerollen toont aan dat sommige veel eerder zijn geschreven dan gedacht. Wetenschappers uit Groningen denken dat in sommige gevallen de auteurs van enkele Bijbelboeken zelfs nog leefden toen hun teksten zo werden verspreid. "Dit is spectaculair", zegt hoofdonderzoeker Mladen Popovic. "Het werpt een heel nieuw licht op het ontstaan van die teksten." De Dode Zeerollen werden vanaf 1946 ontdekt in de grotten van Qumran, vlak bij de zee tussen Israël en Jordanië. Een joodse sekte moet ze er 2000 jaar geleden tijdens de Romeinse bezetting hebben verborgen. Onder de tekstfragmenten, van een bijna complete Thorarol van 5 meter tot honderden piepkleine fragmenten, zijn de oudst bewaard gebleven exemplaren van veel Bijbelteksten. Paleografie Het dateren van die teksten was tot nu toe een moeilijke zaak. Er staan op de rollen geen datums, en voor koolstofdatering moet een klein stukje van de tekst worden opgeofferd. Een gebruikelijke methode was daarom paleografie, het analyseren van de gebruikte handschriften. "Zoals we nu schrijven is heel anders dan 100 jaar geleden in Nederland en 200 jaar geleden was het weer wat anders", legt Popovic uit. "Dat onze schrijfstijl aan mode onderhevig is, kun je gebruiken om handschriften te dateren." Probleem daarbij was wel dat er in deze regio over een lange periode weinig teksten met een specifieke kalenderdatum zijn. Tussen de vijfde eeuw voor en de tweede eeuw na het begin van onze jaartelling gaapte een grote kloof. Popovic en zijn team combineerden paleografie en koolstofdatering met kunstmatige intelligentie (AI) om die lacune op te vullen. "We hebben het AI-model geleerd om schrijfstijlen te herkennen en te verbinden aan een periode. En daarna kon het model specifieke teksten gaan dateren. Dat lijkt te werken." De onderzoekers voerden 62 plaatjes in van handschriften uit 24 manuscripten die met de koolstofmethode waren gedateerd. Daarna testten ze het programma door dertien andere afbeeldingen uit dezelfde teksten te analyseren. In 85 procent van de gevallen ging die handschriftanalyse goed. Vaak was er zelfs een kleinere marge dan bij alleen een koolstofdatering, tot zelfs een onzekerheid van slechts dertig jaar. Het team doopte het programma Enoch, naar het bijbelfiguur Henoch, dat door engelen in mystieke zaken werd ingewijd. Uiteindelijk kreeg Enoch 135 ongedateerde manuscripten voorgelegd. Het programma trok verrassende conclusies over schrijfstijlen die Bijbelvorsers Hasmonees en Herodiaans noemen. Volgens Enoch was dat eerste schrift al eerder in gebruik dan van 150 tot 50 voor Christus, zoals men aannam. Ook het tweede ontstond eerder dan gedacht. Dat betekende dat ze al aan het einde van de tweede eeuw voor Christus naast elkaar bestonden. Prediker en Daniel Enoch concludeerde daarnaast dat andere fragmenten opgeschreven moeten zijn op het moment dat de oorspronkelijke auteurs van die Bijbelboeken nog leefden. Zo gaan wetenschappers ervan uit dat rond 160 voor Christus de laatste hand werd gelegd aan Daniel, en uit het onderzoek komt een bandbreedte naar voren van tussen 230 en 160 voor Christus. In het geval van Prediker kwam Enoch uit op de derde eeuw voor Christus, precies de tijd waarin een anonieme auteur werkt die deed alsof hij koning Salomon was. "Het is een soort tijdmachine", zegt Popovic over de teksten. "Al onze moderne Bijbelvertalingen gaan terug op middeleeuwse teksten, maar met de Dode Zeerollen ga je echt meer dan 2000 jaar terug in de tijd. Ze laten zien dat er Bijbel er toen heel anders uit zag en heel veel verschillende versies had. Dat maakt het ontzettend spannend." Maatschappelijke ontwikkelingen Omdat er onder de Dode Zeerollen niet alleen religieuze teksten zijn bewaard maar ook documenten over geschiedenis, het dagelijks leven, wetten en literatuur, kan het onderzoek bovendien worden gebruikt om een roerige periode in de geschiedenis van de regio beter te begrijpen. "Het maakt nieuwe inzichten mogelijk in geletterdheid in het oude Judea in relatie tot historische, politieke en culturele ontwikkelingen zoals verstedelijking, de opkomst van de Hasmonese dynastie en de opkomst en ontwikkeling van religieuze groeperingen zoals de groeperingen achter de Dode Zeerollen en de vroege christenen", vat de Rijksuniversiteit Groningen het belang samen. Popovic kan in ieder geval niet wachten om Enoch meer data te voeren. Meer dan duizend gevonden manuscripten staan nog klaar voor het programma. "We kunnen nu volgen hoe snel die teksten zich buiten de eerste kring rond de oorspronkelijke schrijver verspreidden. Dat is vervolgonderzoek dat we nog moeten doen, dus de consequenties hebben we nog niet helemaal doordacht. Maar dat zal nu gaan gebeuren, door onszelf en collega's."

Reacties

Elton John en Billie Eilish zijn bang, maar Spotify staat ’te popelen’ om AI-artiesten: ’Avicii was ooit ook controversieel’

10 dagen geleden

Laatste nieuws

KNMI waarschuwt voor zware windstoten in IJsselmeergebied en noordoosten

AD (Algemeen Dagblad)

Oekraïense oud-generaal: ‘Als militair zeg ik het rechtuit: de wereldorde is aan het veranderen en we moeten ons voorbereiden op het ergste scenario’

30 minuten geleden

Het Laatste Nieuws

Hoe drones vandaag onmisbaar zijn op het slagveld: “Een toestelletje van 140 euro maakt peperdure tanks compleet nutteloos”

36 minuten geleden

Het Laatste Nieuws

Volgende week keert de zomer terug: donderdag gaan we naar 30 graden

36 minuten geleden

Het Laatste Nieuws

Schokkende beelden tonen hoe springkasteel lucht in wordt getild, oplettende ouders kunnen erger voorkomen

36 minuten geleden

De Telegraaf

Beestenboel op begraafplaatsen met verzakte, vieze graven en aangevreten bloemstukken: ’Al zouden we dieren willen afschieten, het mag niet’

44 minuten geleden

’Na al die jaren samen stond ik met lege handen, terwijl ik toch ook had bijgedragen’

De Telegraaf

Reacties

Vergelijkbaar nieuws

ABBA-icoon Björn Ulvaeus (76) omarmt AI: ’Verlengstuk van de geest’

Steeds vaker is het niet de agent, maar AI die bewijsmateriaal analyseert

Microsoft voegt AI-videomaker toe aan Bing-app

Jongere belegger stapt vaker in ETF’s, nog enthousiast over AI en Magnificent Seven

Mokerslag voor reclamewereld? Facebook en Instagram willen binnenkort alleen nog maar AI-advertenties

Agema verklapt details zorgakkoord: miljoenen naar opleidingen en platform voor AI-projecten

Agema verklapt details zorgakkoord: 2,3 miljard euro o.a. naar platform voor AI-projecten

Agema verklapt details zorgakkoord: 2,3 miljard euro o.a. naar platform voor AI-projecten

Minister Agema hoopt met zorgtop AI-projecten te bundelen: wat levert het op?

Deze ondernemers gebruiken AI om kleine organismen in de bodem te analyseren

Trump voert de AI-wedloop met China op, maar dat kan ook zijn eigen techsector raken

AI maakt eenheidsworst van onze cultuur

Getraind op miljoenen uren aan data kan AI het weer voorspellen

Aan AI valt met geen mogelijkheid te ontkomen

AI-revolutie in de zorg laat op zich wachten: ’Er gebeurt weinig of niets’

Witte Huis past rapport Kennedy aan na kritiek over verzonnen studies en vondst AI-sporen

Wat AI met jouw foto's wil

The New York Times geeft Amazon toestemming om nieuwsartikels te gebruiken voor AI-training

“Elon Musk probeerde AI-deal van rivaal Sam Altman af te snoepen tijdens reis naar Midden-Oosten met Trump”

Elton John en Billie Eilish zijn bang, maar Spotify staat ’te popelen’ om AI-artiesten: ’Avicii was ooit ook controversieel’

Laatste nieuws

KNMI waarschuwt voor zware windstoten in IJsselmeergebied en noordoosten

Afgehakte vingertoppen en gewelddadige ontvoeringen, maar niemand wil met de politie praten

Leven zonder regering: dit zijn de lessen die we kunnen halen uit recordland België

Fietsdragers zijn roofgoed, vooral bij deze toeristische attractie

Nienke werd seksueel misbruikt zonder geweld: ‘Mijn hoofd zei dat het niet erg genoeg was, mijn lijf dacht anders’

Code geel in noordoosten en IJsselmeer vanwege zware windstoten

Presidentskandidaat Colombia ernstig gewond na aanslag tijdens campagne

Live - ‘Drone-aanval Oekraïne veroorzaakt brand in chemiefabriek’, meldt Rusland

‘Dat hij mijn grote liefde was, daar had mijn dochter geen boodschap aan’: Reva brak onvrijwillig met haar vriend

Zij werden onverwacht papa: ‘Als we in de auto meedrummen op Blink-182 of De Smurfen, voelt het leven licht’

Oekraïense oud-generaal: ‘Als militair zeg ik het rechtuit: de wereldorde is aan het veranderen en we moeten ons voorbereiden op het ergste scenario’

Hoe drones vandaag onmisbaar zijn op het slagveld: “Een toestelletje van 140 euro maakt peperdure tanks compleet nutteloos”

Volgende week keert de zomer terug: donderdag gaan we naar 30 graden

Schokkende beelden tonen hoe springkasteel lucht in wordt getild, oplettende ouders kunnen erger voorkomen

Beestenboel op begraafplaatsen met verzakte, vieze graven en aangevreten bloemstukken: ’Al zouden we dieren willen afschieten, het mag niet’

’Na al die jaren samen stond ik met lege handen, terwijl ik toch ook had bijgedragen’

Israëlische ambassadeur hekelt Nederlandse opstelling: ’Dit hadden we niet van een bevriende regering verwacht’

Jarige ’gravinfluencer’ blijft fascineren: is ’Elo’ onbevangen of irritant?

Presidentskandidaat Colombia gewond bij aanslag in Bogotá

Raad jij het woord van de dag?

Trump stuurt nationale garde naar Los Angeles vanwege aanhoudende protesten: “Opstand tegen de Verenigde Staten”

Trump stuurt Nationale Garde naar Los Angeles om protesten tegen arrestatie migranten te stoppen

Opnieuw protesten in LA om arrestaties immigranten, Trump zet Nationale Garde in

Luisterverhaal op zondag: Iedereen wil een stukje van de Mount Everest

Senator en mogelijke presidentskandidaat Uribe van Colombia neergeschoten

Woningbrand blijkt dubbele moord: tiener in België bekent neersteken moeder en zusje en brandstichting

Frenkie de Jong wil contract verlengen bij Barcelona: 'En de club wil het ook'

Colombiaanse presidentskandidaat neergeschoten: “Toestand kritiek”

Opnieuw protesten in Los Angeles om aanhoudingen immigranten: “Opstand tegen de Verenigde Staten”

Rusland: Oekraïense droneaanval veroorzaakt brand in chemiefabriek

Vrouw steekt mensen neer in München, politie schiet haar dood

Jacob Derwig: ‘Soms zoom ik uit en denk ik: wat sta ik nou toch allemaal te dóén?’

(On)volwassen

Oranje bevestigt dat de ploeg groeiende is, al is het spel tegen Finland zeker niet vlekkeloos

'Zeker weten dat Oranje-spelers dít denken!'

Koeman verwacht meer van Oranje na zege in Finland: 'We gingen minder lopen'

Wesley Sneijder en Jaime Vaes in SBS-show 'Het waren 2 fantastische dagen'

Dode en 40 gewonden door nieuwe Russische aanval op Kharkiv

Ronald Koeman overtroeft aanvoerder Virgil van Dijk: ’Zo kan ik nog wel even doorgaan’

’Daniel Peretz krijgt toestemming om naar PSV te reizen voor afronding transfer’

Zoektocht naar barende vrouw in duingebied Zuid-Holland stopgezet

Oranje begint WK-kwalificatiereeks met eenvoudige overwinning in Finland

Hato gaat richting EK eerder naar Jong Oranje en mist kwalificatieduel met Malta

Vrouw steekt meerdere mensen in München, politie schiet haar neer

Bekijk hier de stand in de WK-kwalificatiegroep van Oranje

Live WK-kwalificatie | Lees hier alles terug over de zege van Oranje in Finland

Van Dijk 'heel tevreden' na zege Oranje in Finland: 'Lastig na een lang seizoen'

Urenlange zoektocht in Nederland naar zwangere vrouw die zou bevallen in duinen levert niks op en is gestaakt

Vrouw steekt twee mensen neer in München, wordt neergeschoten door de politie

Vrouwen beschuldigen Jared Leto van seksueel wangedrag

Pinksteren voor dummies: wat vieren we vandaag?

Tientallen migranten gearresteerd in Los Angeles

Pinksterquiz 2025

Jong Feyenoord grijpt naast promotie, waardoor Keuken Kampioen Divisie ver uit zicht blijft

Vrouw (30) steekt meerdere mensen in München, politie schiet dader neer

Oranje kent droomstart van WK-kwalificatie en stuurt Finland een van zijn vele bossen in

LIVE: Nederlands elftal rekent af met Finland en kan blik richten op Malta