cupure logo
vanmethetvoornietnaarbijeenzijnuit

AI dateert Dode Zeerollen jaren eerder: 'Het werpt een heel nieuw licht'

AI dateert Dode Zeerollen jaren eerder: 'Het werpt een heel nieuw licht'
Een futuristische analyse van eeuwenoude Dode Zeerollen toont aan dat sommige veel eerder zijn geschreven dan gedacht. Wetenschappers uit Groningen denken dat in sommige gevallen de auteurs van enkele Bijbelboeken zelfs nog leefden toen hun teksten zo werden verspreid. "Dit is spectaculair", zegt hoofdonderzoeker Mladen Popovic. "Het werpt een heel nieuw licht op het ontstaan van die teksten." De Dode Zeerollen werden vanaf 1946 ontdekt in de grotten van Qumran, vlak bij de zee tussen Israël en Jordanië. Een joodse sekte moet ze er 2000 jaar geleden tijdens de Romeinse bezetting hebben verborgen. Onder de tekstfragmenten, van een bijna complete Thorarol van 5 meter tot honderden piepkleine fragmenten, zijn de oudst bewaard gebleven exemplaren van veel Bijbelteksten. Paleografie Het dateren van die teksten was tot nu toe een moeilijke zaak. Er staan op de rollen geen datums, en voor koolstofdatering moet een klein stukje van de tekst worden opgeofferd. Een gebruikelijke methode was daarom paleografie, het analyseren van de gebruikte handschriften. "Zoals we nu schrijven is heel anders dan 100 jaar geleden in Nederland en 200 jaar geleden was het weer wat anders", legt Popovic uit. "Dat onze schrijfstijl aan mode onderhevig is, kun je gebruiken om handschriften te dateren." Probleem daarbij was wel dat er in deze regio over een lange periode weinig teksten met een specifieke kalenderdatum zijn. Tussen de vijfde eeuw voor en de tweede eeuw na het begin van onze jaartelling gaapte een grote kloof. Popovic en zijn team combineerden paleografie en koolstofdatering met kunstmatige intelligentie (AI) om die lacune op te vullen. "We hebben het AI-model geleerd om schrijfstijlen te herkennen en te verbinden aan een periode. En daarna kon het model specifieke teksten gaan dateren. Dat lijkt te werken." De onderzoekers voerden 62 plaatjes in van handschriften uit 24 manuscripten die met de koolstofmethode waren gedateerd. Daarna testten ze het programma door dertien andere afbeeldingen uit dezelfde teksten te analyseren. In 85 procent van de gevallen ging die handschriftanalyse goed. Vaak was er zelfs een kleinere marge dan bij alleen een koolstofdatering, tot zelfs een onzekerheid van slechts dertig jaar. Het team doopte het programma Enoch, naar het bijbelfiguur Henoch, dat door engelen in mystieke zaken werd ingewijd. Uiteindelijk kreeg Enoch 135 ongedateerde manuscripten voorgelegd. Het programma trok verrassende conclusies over schrijfstijlen die Bijbelvorsers Hasmonees en Herodiaans noemen. Volgens Enoch was dat eerste schrift al eerder in gebruik dan van 150 tot 50 voor Christus, zoals men aannam. Ook het tweede ontstond eerder dan gedacht. Dat betekende dat ze al aan het einde van de tweede eeuw voor Christus naast elkaar bestonden. Prediker en Daniel Enoch concludeerde daarnaast dat andere fragmenten opgeschreven moeten zijn op het moment dat de oorspronkelijke auteurs van die Bijbelboeken nog leefden. Zo gaan wetenschappers ervan uit dat rond 160 voor Christus de laatste hand werd gelegd aan Daniel, en uit het onderzoek komt een bandbreedte naar voren van tussen 230 en 160 voor Christus. In het geval van Prediker kwam Enoch uit op de derde eeuw voor Christus, precies de tijd waarin een anonieme auteur werkt die deed alsof hij koning Salomon was. "Het is een soort tijdmachine", zegt Popovic over de teksten. "Al onze moderne Bijbelvertalingen gaan terug op middeleeuwse teksten, maar met de Dode Zeerollen ga je echt meer dan 2000 jaar terug in de tijd. Ze laten zien dat er Bijbel er toen heel anders uit zag en heel veel verschillende versies had. Dat maakt het ontzettend spannend." Maatschappelijke ontwikkelingen Omdat er onder de Dode Zeerollen niet alleen religieuze teksten zijn bewaard maar ook documenten over geschiedenis, het dagelijks leven, wetten en literatuur, kan het onderzoek bovendien worden gebruikt om een roerige periode in de geschiedenis van de regio beter te begrijpen. "Het maakt nieuwe inzichten mogelijk in geletterdheid in het oude Judea in relatie tot historische, politieke en culturele ontwikkelingen zoals verstedelijking, de opkomst van de Hasmonese dynastie en de opkomst en ontwikkeling van religieuze groeperingen zoals de groeperingen achter de Dode Zeerollen en de vroege christenen", vat de Rijksuniversiteit Groningen het belang samen. Popovic kan in ieder geval niet wachten om Enoch meer data te voeren. Meer dan duizend gevonden manuscripten staan nog klaar voor het programma. "We kunnen nu volgen hoe snel die teksten zich buiten de eerste kring rond de oorspronkelijke schrijver verspreidden. Dat is vervolgonderzoek dat we nog moeten doen, dus de consequenties hebben we nog niet helemaal doordacht. Maar dat zal nu gaan gebeuren, door onszelf en collega's."

Reacties

Vergelijkbaar nieuws

Laatste nieuws