AI dateert Dode Zeerollen jaren eerder: 'Het werpt een heel nieuw licht'

Een futuristische analyse van eeuwenoude Dode Zeerollen toont aan dat sommige veel eerder zijn geschreven dan gedacht. Wetenschappers uit Groningen denken dat in sommige gevallen de auteurs van enkele Bijbelboeken zelfs nog leefden toen hun teksten zo werden verspreid. "Dit is spectaculair", zegt hoofdonderzoeker Mladen Popovic. "Het werpt een heel nieuw licht op het ontstaan van die teksten." De Dode Zeerollen werden vanaf 1946 ontdekt in de grotten van Qumran, vlak bij de zee tussen Israël en Jordanië. Een joodse sekte moet ze er 2000 jaar geleden tijdens de Romeinse bezetting hebben verborgen. Onder de tekstfragmenten, van een bijna complete Thorarol van 5 meter tot honderden piepkleine fragmenten, zijn de oudst bewaard gebleven exemplaren van veel Bijbelteksten. Paleografie Het dateren van die teksten was tot nu toe een moeilijke zaak. Er staan op de rollen geen datums, en voor koolstofdatering moet een klein stukje van de tekst worden opgeofferd. Een gebruikelijke methode was daarom paleografie, het analyseren van de gebruikte handschriften. "Zoals we nu schrijven is heel anders dan 100 jaar geleden in Nederland en 200 jaar geleden was het weer wat anders", legt Popovic uit. "Dat onze schrijfstijl aan mode onderhevig is, kun je gebruiken om handschriften te dateren." Probleem daarbij was wel dat er in deze regio over een lange periode weinig teksten met een specifieke kalenderdatum zijn. Tussen de vijfde eeuw voor en de tweede eeuw na het begin van onze jaartelling gaapte een grote kloof. Popovic en zijn team combineerden paleografie en koolstofdatering met kunstmatige intelligentie (AI) om die lacune op te vullen. "We hebben het AI-model geleerd om schrijfstijlen te herkennen en te verbinden aan een periode. En daarna kon het model specifieke teksten gaan dateren. Dat lijkt te werken." De onderzoekers voerden 62 plaatjes in van handschriften uit 24 manuscripten die met de koolstofmethode waren gedateerd. Daarna testten ze het programma door dertien andere afbeeldingen uit dezelfde teksten te analyseren. In 85 procent van de gevallen ging die handschriftanalyse goed. Vaak was er zelfs een kleinere marge dan bij alleen een koolstofdatering, tot zelfs een onzekerheid van slechts dertig jaar. Het team doopte het programma Enoch, naar het bijbelfiguur Henoch, dat door engelen in mystieke zaken werd ingewijd. Uiteindelijk kreeg Enoch 135 ongedateerde manuscripten voorgelegd. Het programma trok verrassende conclusies over schrijfstijlen die Bijbelvorsers Hasmonees en Herodiaans noemen. Volgens Enoch was dat eerste schrift al eerder in gebruik dan van 150 tot 50 voor Christus, zoals men aannam. Ook het tweede ontstond eerder dan gedacht. Dat betekende dat ze al aan het einde van de tweede eeuw voor Christus naast elkaar bestonden. Prediker en Daniel Enoch concludeerde daarnaast dat andere fragmenten opgeschreven moeten zijn op het moment dat de oorspronkelijke auteurs van die Bijbelboeken nog leefden. Zo gaan wetenschappers ervan uit dat rond 160 voor Christus de laatste hand werd gelegd aan Daniel, en uit het onderzoek komt een bandbreedte naar voren van tussen 230 en 160 voor Christus. In het geval van Prediker kwam Enoch uit op de derde eeuw voor Christus, precies de tijd waarin een anonieme auteur werkt die deed alsof hij koning Salomon was. "Het is een soort tijdmachine", zegt Popovic over de teksten. "Al onze moderne Bijbelvertalingen gaan terug op middeleeuwse teksten, maar met de Dode Zeerollen ga je echt meer dan 2000 jaar terug in de tijd. Ze laten zien dat er Bijbel er toen heel anders uit zag en heel veel verschillende versies had. Dat maakt het ontzettend spannend." Maatschappelijke ontwikkelingen Omdat er onder de Dode Zeerollen niet alleen religieuze teksten zijn bewaard maar ook documenten over geschiedenis, het dagelijks leven, wetten en literatuur, kan het onderzoek bovendien worden gebruikt om een roerige periode in de geschiedenis van de regio beter te begrijpen. "Het maakt nieuwe inzichten mogelijk in geletterdheid in het oude Judea in relatie tot historische, politieke en culturele ontwikkelingen zoals verstedelijking, de opkomst van de Hasmonese dynastie en de opkomst en ontwikkeling van religieuze groeperingen zoals de groeperingen achter de Dode Zeerollen en de vroege christenen", vat de Rijksuniversiteit Groningen het belang samen. Popovic kan in ieder geval niet wachten om Enoch meer data te voeren. Meer dan duizend gevonden manuscripten staan nog klaar voor het programma. "We kunnen nu volgen hoe snel die teksten zich buiten de eerste kring rond de oorspronkelijke schrijver verspreidden. Dat is vervolgonderzoek dat we nog moeten doen, dus de consequenties hebben we nog niet helemaal doordacht. Maar dat zal nu gaan gebeuren, door onszelf en collega's."

Reacties

Laatste nieuws

Lichamen van vrouw en baby gevonden in park in Rome, zoektocht naar man met een soort doek

AD (Algemeen Dagblad)

Inhoud van proces-verbaal in zaak Fabian (11) gelekt, parket Brussel reageert ontstemd: “Het geheim van het onderzoek is cruciaal”

ongeveer 1 uur geleden

Boze Nederlanders houden zelf "grenscontroles", defensieminister roept op om te stoppen: "Ik begrijp frustratie"

Het Laatste Nieuws

Bondscoach Luciano Spalletti onthult eigen ontslag bij Italië op persconferentie na afgang in Noorwegen tijdens WK-kwalificatie

ongeveer 1 uur geleden

Daevin (6) waant zich een echte strijder in het Muiderslot: ’Ik ben fan van ridders!’

De Telegraaf

‘Vroedvrouwen komen me soms achteraf melden dat het een van de mooiste bevallingen was die ze al hadden meegemaakt’: Ella-June Henrard, actrice én doula

ongeveer 3 uur geleden

De Morgen

Mission impossible: vier redenen waarom Schoof faalde als partijloze premier

ongeveer 3 uur geleden

Het Laatste Nieuws

Wat nu met Oekraïense jongen (16) die mama en zusje doodde? “Hij kan levenslang opgesloten worden, maar ook snel vrijkomen”

ongeveer 3 uur geleden

Grote drukte op Nederlandse wegen verwacht door treinstaking dinsdag

Het Laatste Nieuws

Reacties

Vergelijkbaar nieuws

Data, drones en dollars: hoe Silicon Valley en het Pentagon samenspannen in de AI-wapenwedloop met China

Amsterdam wilde met AI de bijstand eerlijker en efficiënter maken. Het liep anders

Amsterdamse AI versnelt bouwen door regels te ontrafelen

AI wordt niet ethisch van regels maar van betrokkenheid

Vloggende AI-Bijbelfiguren op TikTok: vergeet niet te bidden en te liken

KIJK | Is deze video écht of AI? Zo spot je het verschil

Zorgexpert slaat alarm: Zonder regels is AI een ethische tijdbom

ABBA-icoon Björn Ulvaeus (76) omarmt AI: ’Verlengstuk van de geest’

Steeds vaker is het niet de agent, maar AI die bewijsmateriaal analyseert

Microsoft voegt AI-videomaker toe aan Bing-app

Mokerslag voor reclamewereld? Facebook en Instagram willen binnenkort alleen nog maar AI-advertenties

Jongere belegger stapt vaker in ETF’s, nog enthousiast over AI en Magnificent Seven

Agema verklapt details zorgakkoord: miljoenen naar opleidingen en platform voor AI-projecten

Agema verklapt details zorgakkoord: 2,3 miljard euro o.a. naar platform voor AI-projecten

Agema verklapt details zorgakkoord: 2,3 miljard euro o.a. naar platform voor AI-projecten

Minister Agema hoopt met zorgtop AI-projecten te bundelen: wat levert het op?

Deze ondernemers gebruiken AI om kleine organismen in de bodem te analyseren

Trump voert de AI-wedloop met China op, maar dat kan ook zijn eigen techsector raken

AI maakt eenheidsworst van onze cultuur

Getraind op miljoenen uren aan data kan AI het weer voorspellen

Laatste nieuws

Lichamen van vrouw en baby gevonden in park in Rome, zoektocht naar man met een soort doek

KIJK | Jury ketchuptest snoeihard: 'Gadver, dit hoef ik niet'

Gillis-deal lijkt verder weg dan ooit: faillissement dreigt voor bedrijf van Friese ‘wanbetaler’

Ouders van zieke Hunter (1,5) ‘wonen’ in ziekenhuis, hun nieuw geopende tattoostudio is al maanden dicht

170.000 reizigers de toegang ontzegd tot VS: alles over het inreisverbod voor negentien landen

Live Roland Garros | Sinner dicht bij eerste titel op Roland Garros

Jeffrey Herlings heeft smaak weer te pakken en wint ook MXGP in Letland

Juichende Vollering krijgt boete en wordt 52 plaatsen teruggezet: 'Oeps...'

Franse regering wil met Renault optrekken bij productie van drones voor Oekraïne

Overzicht | Israël wil activistenschip stoppen, doden gemeld bij hulppunt GHF

Ongevraagd sturen van tweeduizend nationale gardisten door Trump leidt tot woede in Los Angeles

Inhoud van proces-verbaal in zaak Fabian (11) gelekt, parket Brussel reageert ontstemd: “Het geheim van het onderzoek is cruciaal”

Boze Nederlanders houden zelf "grenscontroles", defensieminister roept op om te stoppen: "Ik begrijp frustratie"

Man die op groep mensen inrijdt in Passau, aangeklaagd voor poging tot moord

Krijgen we ongeziene comeback van Alcaraz? Sinner verliest in zinderende finale zijn eerste set van het toernooi

XR-campagne tegen de NOS is géén aanval op de persvrijheid, zegt woordvoerder Laura Kits

Groep burgers houdt op eigen houtje 'grenscontroles' bij Ter Apel

Eeuwenoud Schoonhovens carillon weer te horen na aanpassing geluidsregels

Rusland claimt nieuw offensief in Oekraïne, gevangenenruil 'komende week'

Peter Zoontjes (1939-2025): zonder ’Jomanda’, de held van het legioen, zal Telstar nooit meer hetzelfde zijn

Bondscoach Luciano Spalletti onthult eigen ontslag bij Italië op persconferentie na afgang in Noorwegen tijdens WK-kwalificatie

Daevin (6) waant zich een echte strijder in het Muiderslot: ’Ik ben fan van ridders!’

Ronald Koeman traint na terugkeer uit Finland met klein groepje Oranje-reserves

Márquez pakt vierde MotoGP-zege van dit jaar, Herlings opnieuw beste in GP Letland

’Mijn zus is zó vreselijk zweverig: als ik boos ben, moet ik van haar kalm gaan zitten ademen op een kussen!’

Paul McCartney verrast Bruce Springsteen-fans in Liverpool

Onvoldoende grip op verwarde personen: ’Passende hulp blijft vaak uit’

Tropische hitte op komst met mogelijk ruim 30 graden, daarna slaat het wéér om

Snackbar groeit in drie generaties uit tot buurthuis: ‘Een praatje, een glimlach, mensen waarderen dat’

Dinsdag weer geen NS-treinen in heel Nederland door uitbreiding staking personeel, vakbond verbaasd

Ouders van Hunter (1,5) non-stop in ziekenhuis door zeldzame botkanker: ‘Je wereld stort in’

Minister Van Weel doet oproep aan ‘burgergrenswacht’ bij Ter Apel: ‘Houd je aan de wet en stop ermee’

Poetin kan zich geen ruzie met Xi veroorloven, maar in geheime documenten heet China wel 'vijand'

Leger in Los Angeles aangekomen om immigratieprotesten te stoppen

Live Roland Garros | Titelhouder Alcaraz herpakt zich in droomfinale tegen Sinner

Frankrijk pakt brons in Nations League na jubileumgoal Mbappé tegen Duitsland

Blije gezichten na wielershowtje 'Grote Vier' in Dauphiné: 'Maar het deed wel pijn'

NU+ | Steeds meer psychisch verzuim op werkvloer: helpt dagje thuisblijven?

NU+ | Defensie-expert Ko Colijn over Trump die Poetin spaart en Europa dwarszit

‘Vroedvrouwen komen me soms achteraf melden dat het een van de mooiste bevallingen was die ze al hadden meegemaakt’: Ella-June Henrard, actrice én doula

Mission impossible: vier redenen waarom Schoof faalde als partijloze premier

Wat nu met Oekraïense jongen (16) die mama en zusje doodde? “Hij kan levenslang opgesloten worden, maar ook snel vrijkomen”

Grote drukte op Nederlandse wegen verwacht door treinstaking dinsdag

Amateurbeelden tonen het moment waarop Colombiaanse presidentskandidaat wordt neergeschoten: “Toestand kritiek”

Eerste militairen arriveren in Los Angeles om aanhoudende protesten te stoppen: “Radicale linkse oproerkraaiers”

Vrouw die mensen neerstak in München zat kort voor aanval al even vast

Indrukwekkende Sinner loopt na meer dan 2 uur uit naar 2-0 in sets, Alcaraz met rug tegen de muur

Massale vechtpartij op bal in Forrières: vijftig mensen met elkaar op de vuist

Man die op groep mensen inrijdt in Passau aangeklaagd voor poging moord

Let op mijn woorden: Barry Madlener wordt luchtvaartlobbyist

Katz: Israëlische leger zal activistenschip op weg naar Gaza stoppen

Nationale Garde in LA aangekomen na protesten tegen arrestaties van migranten

Spektakel: Pogacar klopt Van der Poel en Vingegaard na schitterende finale in Dauphiné

Lost Nederlander mysterie Zodiac Killer op? ’Dit klinkt logisch’

Hese motorstem en volop medische ellende: Miley Cyrus (32) betaalde hoofdprijs voor succes

Denzel Dumfries schrikt af en toe wakker: ’Dan denk ik: wat is er gebeurd?’

Kylian Mbappé bezorgt Frankrijk winst tegen Duitsland in kleine finale van Nations League