İran’ın “nükleer kalbi” Fordo neden önemli?

İran'ın nükleer programında kilit rol oynayan Fordo tesisinin İsrail tarafından etkisiz hale getirilmesinin ABD desteği olmadan çok zor olduğu düşünülüyor.İran'daki Fordo nükleer tesisinin bugünlerde uluslararası basında sık sık adı geçiyor. Nedeniyse bu tesisin İran'ın nükleer programında kilit rol oynaması ve ABD'nin desteği olmadan İsrail'in bu tesisi etkisiz hale getirmesinin çok zor olması. Peki, Fordo neden önemli? İsrail bu tesisi imha edebilmek için neden Washington'ın desteğine ihtiyaç duyuyor? EN ÖNEMLİ BİNALARI YERALTINDA Fordo, bir dağın içine adeta bir kale gibi inşaa edildi. İran'ın nükleer programının kalbi olarak niteleniyor. Fordo, İran'ın sahip olduğu iki nükleer zenginleştirme tesisinden biri. Kum kentine 32 kilometre, Tahran'a 161 kilometre uzaklıkta... Dağların içine gizlenen tesisin en önemli binaları yeraltında bulunuyor. İran'ın en gelişmiş santrifüjleri bu tesiste yer alıyor. Gizli olarak inşaa edilmeye başlanan Fordo'nun varlığı Batılı ülkeler tarafından istihbarat faaliyetleri sayesinde 2009'da keşfedildi. ABD, İngiltere ve Fransa, o dönemde bu gizli tesisi İran'ın nükleer programının barışçıl olmadığının göstergesi olarak niteledi. İran, iddiaları reddetti. İLK URANYUM GELİŞTİRME FAALİYETLERİ 14 SENE ÖNCE BAŞLADI Fordo'da ilk uranyum zenginleştirilme faaliyetine 2011'de başlandı. İranlı yetkililer, uranyumun tıbbı amaçlarla kullanılmak üzere yüzde 20 oranında zenginleştireleceğini söylüyordu. 2015'teyse İran, Batılı ülkelerle yaptığı nükleer anlaşma çerçevesinde Fordo'da uranyum zenginleştirmeyi 15 yıl boyunca durdurmayı kabul etti. Anlaşma uyarınca İran'ın zenginleştirilmiş uranyum miktarı yüzde 3,67'yle sınırlandırılacaktı. Bu oranın nükleer silah yapımı için gerekli olan yüzde 90'ın çok altında olduğuna dikkat çekiliyordu. Bunun karşılığında Batılı ülkeler İran'a uyguladıkları ambargoları kaldırmaya başladı.TRUMP ANLAŞMADAN ÇEKİLDİ, URANYUM ZENGİNLEŞTİRMEYE TEKRAR BAŞLANDI 2018'deyse Donald Trump'ın talimatıyla Amerika Birleşik Devletleri (ABD), anlaşmadan tek taraflı çekildi. İran da nükleer programına yeniden hız verdi. Bu çerçevede Fordo'da uranyum zenginleştirilmeye tekrar başlandı. Mart 2023'te Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Fordo'da yüzde 83,7 oranında zenginleştirilmiş uranyum parçaları tespit ettiğini duyurdu. Bunun nükleer bomba yapımında gereken yüzde 90 oranına çok yaklaştığına dikkat çekiliyordu. Bu haber Fordo'nun İran'ın nükleer programındaki önemini bir kez daha gözler önüne serdi. ANCAK SIĞINAK DELEN BOMBALARLA HEDEF ALINABİLİR Granit dağın içinde çok katmanlı olarak inşaa edilen Fordo bugünlerdeyse İsrail'in saldırılarında zarar görüp görmeyeceği tartışmalarıyla gündemde. Fordo'nun ancak sığınak delen bombalarla hedef alınabileceğine dikkat çekiliyor. Bu kapasitede bir bomba ve bu bombayı taşıyacak uçak, İsrail'in ellinde yok. Bu imkanlara sadece ABD sahip.Bir tek ABD ordusunun ellindeki GBU-57 isimli sığınak delici bombanın Fordo'yu yıkabileceğine dikkat çekiliyor. MOP olarak da bilinen bu bomba 6 metre uzunluğunda ve 14 bin kilogram ağırlığında. 2 bin 400 kilogramlık savaş başlığı ve GPS ile donatılmış durumda. 61 metreye kadar betonu delebiliyor. Bu bombayı ancak B-2 bombardıman uçakları taşıyabiliyor. Boyutları ve ağırlığı nedeniyle bir uçakta aynı anda maksimum 2 GBU-57 tipi bomba taşınabiliyor. İsrail'in Fordo'ya zarar vermeyi istediği ancak gerekli kapasiteye sahip olmadığı, ABD içinse tam tersi bir durumun söz konusu olduğu belirtiliyor."FORDO'YA ZARAR VERMEZSENİZ..." Beyaz Saray'ın Eski Ortadoğu Özel Temsilcisi Brett McGurk daha önce " Fordo'ya zarar veremezseniz İran'ın nükleer silah elde etmesine engel olmuş sayılmazsınız" demişti. ABD'nin desteği olmadan da İsrail'in Fordo tesisini hedef alabileceği de belirtiliyor. Konvansiyonel silahlarla sık sık vurulmasının Fordo'ya zarar verebileceği tahmin ediliyor. Bir başka seçenekse İsrail ordusunun özel birlikleri sahaya indirerek Fordo'yu içerden hedef alması. Fordo etkisiz hale getirilse bile bunun İran'ın nükleer hedeflerinin sonu olmayacağı değerlendirmesinde bulunanlar da var. İran'ın Natanz yakınlarında yeni bir nükleer tesis inşa etmekte olduğu ve bunun Fordo'dan çok daha korunaklı olduğu belirtiliyor. Fordo'da iki giriş tuneli bulunurken yeni inşa edilen tesisin dört tünel girişi var. Bu durumun olası bir saldırıda tesisin girişlerinin kapatılmasını zorlaştırdığına dikkat çekiliyor.