Akranlar arasında şiddette yüzde 52 artış var

AYSEL BOZAN YILMAZ - Akran zorbalığı, tüm dünyada çözüm bulunmaya çalışılan önemli sorunlardan biri. Ancak yaşıtlar arasında itme, vurma, dedikodu yapma, alay etme, tehdit, yalnızlaştırma gibi farklı şekillerde kendini gösteren zorba davranışlar yerini, bıçaklama, silahla yaralama gibi şiddet vakalarına bırakmaya başladı. İlginizi Çekebilir Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı olan, 81 ülke ve bölgede, 15 yaşındaki gençlere yönelik düzenlenen PISA 2022 sonuçlarına göre OECD ülkelerinde öğrencilerin 5’te 1’i, ayda en az birkaç kez zorbalığa maruz kalıyor. Türkiye’de oran 4’te 1. Ayrıca öğrencilerin yaklaşık 4’te 1’i de bir öğrencinin başka bir öğrenciyi yaralamakla tehdit ettiğini; okul sınırlarında birinin yaralandığı kavgalara şahit olduğunu; okulda çeteler ile silah veya bıçak taşıyan öğrenci gördüğünü söylüyor. İlkokullarda bile var Orta Doğu Teknik, Boğaziçi ve Ege üniversitelerinin, 62 ilde, 5 bin 600 çocuk ve ergen, 5 bin anne ve bin 500 babayla görüşerek gerçekleştirdiği TÜBİTAK destekli araştırma, öğrencilerin zorbalığa uğrama oranlarının ilkokulda yüzde 69, ortaokulda yüzde 72 ve lisede yüzde 68; zorbalık yapma oranlarının ise ilkokulda yüzde 36, ortaokulda yüzde 57, lisede yüzde 61 olduğunu ortaya koyuyor. Sağlık Bakanlığı verileri de 2024 yılının 11 ayında 185 bin 899 çocuğa akran zorbalığı nedeniyle psikolojik danışmanlık verildiğini ortaya koyuyor. 2022 yılında 117 bin 43, 2023’te de 168 bin 737 çocuk destek almıştı. Rakamlar ürkütücü boyutta. Peki, bu durumun sebepleri neler? Konuyu, İstanbul Kültür Üniversitesi Adalet ve Suç Psikolojisi Laboratuvarı Direktörü Doç. Dr. Ayhan Erbay ile ele aldık. 4-18 yaş aralığındaki çocuk ve ergenlerin gün içindeki zamanlarının büyük bir kısmını okulda geçirmesi nedeniyle zorbalığın genel olarak okul şiddeti kapsamında değerlendirildiğine dikkat çeken Erbay, bunun sebeplerinin, bireysel ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu olarak ele alınması gerektiğini belirtiyor. Okulda şiddet gösteren öğrencilerin, genellikle belirli demografik ve psikolojik özellikler taşıdığını kaydeden Erbay, düşük sosyoekonomik düzeydeki ailelerden gelen öğrencilerin, şiddete daha yatkın oldukları belirtiyor. Bu öğrencilerin, genellikle ihmal edilmiş, istismar görmüş veya aile içi şiddete tanık olmuş çocuklar olduğunun altını çizen Erbay, şu tespitlerde bulunuyor: “Akademik başarısızlık yaşayan öğrenciler de kendilerini okul ortamında dışlanmış hissedebilir ve bu dışlanma hissi, saldırgan davranışları tetikleyebilir. Psikolojik olarak ise saldırgan öğrenciler sıklıkla dürtü kontrolünde zayıflık, öfke yönetiminde güçlük ve empati eksikliği gibi sorunlar yaşarlar. Bu öğrenciler, çoğu zaman problemlerini şiddetle çözmeye çalışırlar. Ayrıca, bazı saldırgan öğrencilerde anti-sosyal kişilik bozukluğu veya dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi psikolojik rahatsızlıklar da bulunabilir.” Kovid kırılma noktası Akran zorbalığı ve çocuklar arasında şiddetin artışında, Kovid pandemisinin temel kırılma noktası olabileceğine işaret eden, Erbay, bu durumu şöyle yorumluyor: “Çocuklar ebeveynleriyle birlikte uzun süre evde zaman geçirmek durumunda kaldı. Burada iki temel nokta öne çıkıyor. İlki, ebeveynler ciddi miktarda gerilim yüklendi ve bu zaman zaman aile içi şiddet şeklinde patlak verdi. İkinci nokta ise çocukların evdeki gerilime tanık olması veya aile içi şiddetin doğrudan nesnesi olmaları. Bu da gerilim ve kaygı halinde bu durumu yönetebilmenin yolunu çocukların şiddeti araç olarak kullanmayı öğrenmeleri olmuştur. Pandemi sonrasında okul ortamında çocukların herhangi bir çatışma halinde şiddete başvurmalarının sebebi öğrenmiş oldukları bu davranışlardır.” Okuldan atılabiliyorlar Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), 15 Kasım 2022 tarihinde Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği’nde yaptığı bir değişiklikle, liselerde akran zorbalığını disiplin suçu kapsamına aldı. Buna göre zorbalık uygulayan öğrenciye, kınamadan başlayarak okul değiştirme hatta örgün eğitim dışına çıkarmaya kadar ceza uygulanabiliyor. Yine ortaokulda da istenmeyen davranışlarda bulunan öğrencilere önce uyarı cezası veriliyor, öğrencinin davranışlarında bir değişme olmazsa sırasıyla kınama ve okul değiştirme cezası uygulanıyor. Boyut değiştirdi Okulda şiddetin, dünya genelinde eğitim kurumlarını tehdit eden ciddi bir sorun olduğunu dile getiren Erbay, Türkiye’de zorbalığın da dahil olduğu okul şiddetinin artık boyut değiştirdiğinin altını çiziyor. TÜİK verilerine göre 2020-2023 yılları arasında suç işledikleri gerekçesiyle haklarında işlem yapılan çocukların karıştıkları suçlar incelendiğinde yaralama suçunda yüzde 98, kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunda yüzde 91, tehdit suçunda yüzde 41 ve hakaret suçunda yüzde 21 oranında artış söz konusu olduğunu hatırlatan Erbay, şu bilgileri veriyor: “İstanbul Kültür Üniversitesi Adalet ve Suç Psikolojisi Laboratuvarı’nın 2024 yılını kapsayan Türkiye Şiddet Haritası verilerine göre 0-17 yaş aralığında yer alan çocuk nüfusun kişilerarası şiddet olaylarında mağdur oldukları eylem, bu eylemlerde kullanılan silahlar ve eylemlerin kimin tarafından meydana getirildiğine dair dağılımlar incelendiğinde meydana gelen olayların yüzde 52’sinin yaralama suçu olduğu, bu olayların yüzde 48’inde kesici-delici aletler ve yüzde 14’ünde yumruk-kaba dayak kullanıldığı; olay faillerinin mağdurun arkadaş veya yakın çevresinden olduğu ortaya çıkmıştır. Tüm bu veriler incelendiğinde akran şiddetinin 2023 yılına kıyasla yüzde 52 oranda arttığı sonuca ulaşılabilmektedir.” Okul içinde dışında şiddet 2024-2025 eğitim öğretim yılında basına yansıyan akran zorbalığı olaylarından bazıları şöyle: ■ Diyarbakır’da Fatih Anadolu Lisesi’nde isimleri öğrenilemeyen üç kız öğrenci, 30 Ekim 2024 günü okul çıkışı yaşıtları olan K.K. (14) isimli kız öğrenciyi, dövüp kayda aldı. ■ İzmir’de İMKB Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’nin öğrencileri M.C.B., R.Y. ve H.İ.K. ile Mesleki Eğitim Merkezi’nden 2 öğrenci arasında bıçaklı kavga çıktı. Olayda 5 kişi yaralandı. ■ Edirne İlhami Ertem Anadolu Lisesi’nde, 12 Aralık 2024 günü, okul çıkışı 12’nci sınıf öğrencisi 16 yaşındaki Y.N. ile A.E.K. (17) ve K.Z. (15) arasında tartışma çıktı. Kavgada Y.N., bıçaklandı. ■ Kocaeli’nin Gebze ilçesinde 8 Ocak 2025 günü, Mevlana Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi bahçesinde öğrenciler M.A. (16) ile Ö.S. (16) arasında tartışma çıktı. Kavgaya dönüşen olayda M.A. bıçakla bacağından yaralandı. ■ İstanbul Gaziosmanpaşa’da 20 Nisan’da küçük yaştaki bir kız çocuğu, yaşları küçük olan dört kız çocuğu tarafından darbedildi. Kaydedilen görüntülerde, kızın saçını kopararak kameraya gösterip güldüğü anlar da görülüyor. ‘Adli şikâyette bulunulmalı’ Zorbalığın veya okul şiddetinin önlenmesi için toplumsal olarak irade gösterilmesi gerektiğine dikkat çeken Doç. Dr. Ayhan Erbay, “Kapsayıcı ve destekleyici okul ortamının oluşturulmasında, okul ikliminin şefkat içermesine, eğitim müfredatının şiddeti dışlayan bir içeriğe kavuşmasına, öğretmenlerin ve anne babaların geniş kampanyalarla zorbalık hakkında bilgilendirilmesine, zorbalık sonrası raporlama ve destek sistemlerinin etkin kullanılmasına, zorbalığı ergenlerin agresif davranışı yerine suç olarak tanımlanmasına ve şikâyet bildiriminin ivedilikle yapılmasına ihtiyaç var” diyor. Ayrıca okulda zorbalığın veya akran şiddetinin ortaya çıkması halinde mağdur olan çocuğun ailesinin mutlaka adli şikâyette bulunmasını öneren Erbay, bunun, mağdur çocuğun adalet duygusunu tamir etmeye ve faillerin tekrar suç davranışını göstermesini engellemeye yarayacağını belirtiyor. Biri bahçede diğeri tuvalette bıçakladı 1 Üsküdar’da özel bir okulda E.Ç (16) isimli kız öğrenci 22 Mayıs Perşembe günü tuvalette bulunduğu sırada sınıf arkadaşı E.B’yi (15) sırtından bıçakladı. Yaralı öğrenci ihbarla gelen sağlık ekiplerince hastaneye kaldırıldı. Tedavi gören öğrencinin hayati tehlikesi olmadığı öğrenildi. E.B’nin olayı gerçekleştirdikten sonra okuldan kaçması güvenlik kamerası tarafından görüntülendi. E.B isimli öğrenci okul kapısından çıktığı sırada başka bir öğrenci tarafından durdurulmaya çalıştığı sonrasında koşarak uzaklaştığı görülüyor. E.B. ‘kasten adam öldürmeye teşebbüs’ suçundan tutuklandı. 2 Sultanbeyli’deki bir lisede de aynı gün benzer bir olay yaşandı. Hasanpaşa Mahallesi’ndeki lisede C.A.(17) isimli 11’inci sınıf öğrencisi, teneffüs sırasında okul bahçesinde, aralarında husumet bulunduğu iddia edilen A.T. (17) isimli erkek öğrenciyi bıçakladıktan sonra okuldan kaçtı. Yaralı öğrenciyi hastaneye kaldırdı. Tutuklama talebiyle sulh ceza hakimliğine sevk edilen C.A., buradaki sorgusunda, “Öldürmek isteseydim bacaklarına saplamazdım. Ben belden yukarısına zarar vermedim. Öldürmek istemedim, zarar vermek istedim. Anlık öfke sebebiyle üç defa bıçakladıktan sonra arkasından kovaladım” dedi. C.A. tutuklandı. Velilerin bıçaklı kavgası İstanbul Ortaköy’de Derya U. (40) birinci sınıfta öğrenim gören 6 yaşındaki çocuğun, aynı sınıfta okuyan kızı E.İ.U’ye (7) şiddet uyguladığını öne sürdü. Derya U. da, baba Şerif T.’yi arayarak kendisine uyarıda bulundu. Durumun devam etmesi üzerine 21 Mayıs Çarşamba akşamı anne Derya U., Şerif T. ile buluşmak istedi. Motosikletle buluşacakları sokağa gelen Şerif T.’yi gören Derya U., elindeki bıçakla saldırdı. Defalarca bıçaklanan Şerif T, kadının elindeki bıçağı alarak darbetti. Ağır yaralı Şerif T. hastaneye kaldırılarak tedaviye alındı. Derya U, ‘kasten öldürmeye teşebbüs’ten tutuklandı. ● DHA YARIN: Akran zorbalığının akademik etkileri neler? Zorbalığa uğrayan ve zorbalık yapan çocuklara aileler nasıl yaklaşmalı? Hangi durumlarda uzman desteği alınmalı?