GHB, küresel bir tehdit

Milliyet’in önceki gün “Tehlikenin Adı: GHB” başlığıyla gündeme getirdiği haberde, eğlence mekânlarında içeceklere fark ettirmeden karıştırılan Gamma-Hidroksi Bütirat (GHB) maddesinin gençler için oluşturduğu tehlike dikkat çekti. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (EMCDDA) ve ABD Sağlık Kurumu (SAMHSA) verileri, bu kimyasalın yalnızca bireysel değil, küresel ölçekte bir halk sağlığı riski haline geldiğini ortaya koyuyor. Avrupa’da nadir DSÖ ve EMCDDA verilerine göre Avrupa genelinde GHB kullanımı nadir. Norveç’te 2018 itibarıyla 1664 yaş arası nüfusta yüzde 0.3, Polonya’da ise 1564 yaş aralığında yüzde 0.1 olarak tahmin ediliyor. Acil servislerde görülen akut madde toksisitesi vakalarında GHB ve öncülü GBL’in payı küçük olmakla birlikte şehirler arasında farklılık gösteriyor. Euro-DEN Plus 2023 verileri, bazı Avrupa kentlerinde GHB/GBL kaynaklı vakaların belirginleştiğini ortaya koyuyor. ABD’de 211 bin kişi... ABD Sağlık Kurumu SAMHSA’nın 2022 Ulusal Uyuşturucu Kullanım Araştırması’na göre, 12 yaş üstü nüfusun yüzde 0.1’i (yaklaşık 211 bin kişi) son bir yılda GHB kullandığını bildirdi. Akademik analizlerde bu oran, yetişkin nüfusta yüzde 0.05 aralığında. Cinsel saldırı amaçlı “spiking” (içeceğe madde karıştırma) olaylarında GHB’nin tespiti güç. Literatür, bildirilen cinsel saldırı vakalarının yüzde 0.2 ila 4.4’ünde GHB tespit edildiğini ortaya koyuyor. Analitik sınırlılıklar nedeniyle gerçek oranların daha yüksek olabileceği değerlendiriliyor. Genç erkekler riskli... Avrupa acil servis verilerine göre GHB/GBL aşırı doz vakalarında hastaların çoğu genç erkeklerden oluşuyor. Yaşları 20’lerin sonu ile 30’ların başı arasında değişiyor. Kullanım bağlamı genellikle kulüp, bar ve gece hayatı, bazı ülkelerde ise chemsex (cinsel içerikli partiler) ortamlarıyla ilişkili. Ülkeler önlem aldı Avrupa: EMCDDA, Euro-DEN Plus ağı aracılığıyla acil servislerden GHB/GBL toksisite verilerini topluyor. Üye ülke raporlarında eğilim izleme ve hedefli önleme önerileri yer alıyor. Birleşik Krallık: 2022’de GHB, GBL ve 1.4-Butandiol (1.4-BD) maddeleri “Class B” olarak yeniden sınıflandırıldı. Spiking vakalarına ilişkin resmî değerlendirme ve önlem raporu yayımlandı. Bulundurma 5 yıla, üretim veya tedarik 14 yıla kadar hapis ve sınırsız para cezası ile cezalandırılıyor. ABD: GHB federal düzeyde Schedule I kapsamında. Reçeteli formu olan sodyum oksibat (Xyrem, Xywav, Lumryz) Schedule III’te yer alıyor. Adli kurumlar, DFSA tespitinde saç ve kan proteinleri gibi ileri analiz yöntemlerini teşvik ediyor. Kanada: GHB, Controlled Drugs and Substances Act (CDSA) kapsamında Schedule I maddesi. Bulundurma 612 aya kadar, iddianameli davalarda 7 yıla kadar, ticaret veya üretim suçlarında müebbet hapis cezası uygulanabiliyor. Renksiz, kokusuz, tatsız... GHB merkezi sinir sistemi üzerinde baskılayıcı (depresan) etki yapıyor. Tıbbi olarak bazı durumlarda narkolepsi tedavisinde reçeteyle kullanılsa da yasa dışı kullanımı ciddi sağlık riskleri doğuruyor. Etkileri genellikle 10-30 dakika içinde başlıyor. En tehlikeli özelliği, renksiz, kokusuz ve tatsız yapısı nedeniyle fark edilmeden içeceklere karıştırılabilmesi. Bu nedenle, özellikle bar, festival ve gece kulübü ortamlarında cinsel saldırı amaçlı kullanımı tespit edilmiştir. Kullanımında şu etkiler görülüyor: ■ Uykulu hali, rahatlama, öfori (yapay mutluluk hissi) ■ Bilinç bulanıklığı, denge kaybı, kas gevşemesi ■ Solunum yavaşlaması, kalp ritim bozukluğu ■ Aşırı dozda bilinç kaybı, koma veya ölüm Nasıl korunabilirim? ■ İçeceğini gözünün önünden ayırma. ■ Açık içecek kabul etme, kapağı kendin aç. ■ Arkadaşlarınla “kontrol kelimesi” belirle, biri kötü hissederse hemen fark edin. ■ Tek başına eve dönmemeye çalış. ■ Şüpheli durumda bar veya mekân görevlisine haber ver. Arkadaşında nasıl fark edersin? ■ Aniden kelimeleri karıştırmaya başlar, ■ “Bir anda sarhoş oldum” gibi şaşkınlık gösterir, ■ Kendini taşıyamaz veya başını dik tutamaz, ■ Normalde içmediği kadar hızlı etkilenmiş görünür, ■ Korku, kafa karışıklığı veya panik hali gösterebilir. Belirtileri nelerdir? ■ Ani sersemlik, dengesizlik, bulanık konuşma ■ Kas gevşemesi, tepkisizlik, denge kaybı ■ Nefesin yavaşlaması veya düzensizleşmesi ■ Kusma, terleme, ani uyku hâli Sıvı, toz, tablet ve kapsül halinde. Genellikle küçük şişecikler içinde satılıyor, çoğunlukla uyuşturucu hap ve alkol ile kullanılıyor. Kokusu ve tadı yok,etkisi 1-3 saat sürüyor. Özellikle klüp kültürü olan gençlerin kullandığı bir uyuşturucu türü olarak tanımlanıyor. Türkiye’de kullanımı Raporlarda Türkiye’ye ilişkin nüfus temelli güncel veriler sınırlı. Ancak Gamma-Butyrolakton (GBL) adlı öncül maddenin sıvı formda kullanımının arttığına dair uyarılar bulunuyor. GHB ve öncülleri, 2313 sayılı Uyuşturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanun kapsamında kontrol altında yer alıyor. Türkiye’de genç erişkinler özellikle kulüp/bar ortamına katılan, çoklu madde ve alkol kullanımı olan gruplar risk altında. Acil durumda yapılması gerekenler ■ Kişiyi yalnız bırakma, 112’yi hemen ara. ■ GHB veya bilinmeyen madde zehirlenmesi şüphesi” olduğunu belirt. ■ Kişiyi yan yatır, kusma riskine karşı güvenli pozisyonda tut. ■ Su, kahve veya başka madde verme. ■ Şüpheli içeceği atma, inceleme için sakla.